Eqoizm və nəfsi tərbiyə
Eqoizm, nəfs və nəfsi tərbiyə mövzusuna toxunmaq insana öz daxili aləmini dərk etməkdə və şəxsi inkişaf yolunda addımlar atmaqda kömək edə bilər. İnsanlar çox vaxt şəxsi maraqlarını ön planda tutaraq öz istəklərinə haqq qazandırır və bu, onların sosial münasibətlərinə və mənəvi inkişafına mənfi təsir göstərə bilər. Bu məqalədə eqoizm, nəfs və onların təsiri, eləcə də nəfsin tərbiyə yolları haqqında ətraflı məlumat veriləcək.
Eqoizm insanın öz maraqlarını digər insanlardan üstün tutması, hərəkətlərində şəxsi mənfəətini əsas götürməsi anlamına gəlir. Bu davranış təbiətimizin bir hissəsi olmaqla yanaşı, sosial və əxlaqi kontekstlərdə mənfi dəyərləndirilə bilər. Eqonun təməli insanın özünü qoruma instinkti və həyatda qalma mexanizmlərinə dayanır. Bununla belə, eqoizm balansdan çıxdıqda fərdin cəmiyyətlə münasibətlərinə mənfi təsir göstərir.
Nəfs dini, fəlsəfi və psixoloji yanaşmalarda müxtəlif şəkillərdə izah olunur. İslam fəlsəfəsində nəfs insanın istək və ehtiraslarını təmsil edir. Quran və hədislərdə nəfs "nəfs-i əmmarə" (pisliyə meyilli nəfs), "nəfs-i ləvvamə" (özünü qınayan nəfs) və "nəfs-i mutməinnə" (rahatlıq tapmış nəfs) kimi mərhələlərə bölünür. Psixologiyada isə nəfs insanda mövcud olan əsas ehtiyac və arzuların məcmusu kimi izah edilir. Freydin nəzəriyyəsində nəfs "id" anlayışı ilə əlaqələndirilir və instinktiv tələblərə cavab verir.
Eqoizm və nəfs arasındakı əlaqə, insanın öz ehtiraslarına təslim olaraq, öz istəklərini reallaşdırmağı üstün tutmasından ibarətdir. Nəfs-i əmmarə mərhələsində fərd öz eqoist istəklərinə haqq qazandırmaq üçün müxtəlif mexanizmlərdən istifadə edir. Bunlara rasionalizasiya (öz eqoist davranışını məntiqlə əsaslandırmağa çalışmaq), başqalarını günahlandırma (öz hərəkətlərinin məsuliyyətini başqasının üzərinə qoymaq) və dəyərləri təhrif etmə (eqoist davranışını əxlaqi və ya dini dəyərlərlə uyğunlaşdırmağa çalışmaq) daxildir.
İnsanlar şəxsi eqolarına haqq qazandırmaq üçün müxtəlif yanaşmalara müraciət edirlər. Onlar "hamı öz xeyrini güdür" kimi ifadələrlə eqoizmi təbiətin qanunu kimi təqdim edir, dini mətnləri öz maraqlarına uyğun şəkildə təfsir edir və ya digər insanların davranışlarını nümunə göstərərək eqoist istəklərini "adi hal" kimi qəbul etdirirlər.
Nəfsin tərbiyəsi şəxsi inkişaf, əxlaq və mənəviyyat baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Bunun üçün şüur səviyyəsinin artırılması, təfəkkür və zikr, oruc və özünü məhdudlaşdırma, ətraf mühitin tənzimlənməsi və xeyir işlər görmək kimi yollar təklif olunur. Fərd öz hərəkətlərinin mənfi təsirlərini anlamalı, mənəvi inkişafa mane olan neqativ təsirlərdən uzaq durmalı və başqalarına kömək etməyə çalışmalıdır.
Eqoizm cəmiyyətə də mənfi təsirlər göstərir. Bu təsirlərə sosial təcrid, etibarın azalması və ictimai ədalətin pozulması daxildir. Sosial yanaşma ilə eqoizmi azaltmaq üçün əxlaqi dəyərlərin təşviqi, insanların maarifləndirilməsi və kollektiv məsuliyyət prinsiplərinin tətbiqi mühüm rol oynayır.
Bu yanaşmaların hər biri fərdi və sosial inkişaf üçün əhəmiyyətlidir. Nəfs və eqoist davranışların idarə edilməsi insanın daha mənəvi və balanslı həyat tərzi keçirməsinə şərait yaradır. Bu proses həm fərdin öz daxili aləmini dərk etməsinə, həm də cəmiyyətə daha çox fayda verməsinə imkan yaradır.
Publisist.az saytı müəllifin subyektiv təxəyyülü fonunda cəmiyyətin aktual problemlərinə toxunur