Avanqard Amerika Teatrının İkonu: Living Theatre
Avanqard Amerika teatrı, xüsusən də XX əsrin ortalarından etibarən bədii və sosial yeniliklərin mərkəzinə çevrilmişdir. Bu hərəkatın önündə gedən əsas qurumlardan biri Living Theatre ("Yaşayan Teatr") olmuşdur. Judith Malina və Julian Beck tərəfindən 1947-ci ildə təsis edilmiş bu teatr qrupu, yalnız teatrın formalarını dəyişmək deyil, həm də ictimai və siyasi şüuru artırmaq məqsədilə fəaliyyət göstərmişdir.
Living Theatre Judith Malina’nın Bertolt Brecht və Antonin Artaud-un teatr nəzəriyyələrindən ilham alaraq və Julian Beck’in vizual sənətlər sahəsindəki təcrübəsindən istifadə etməklə yaradılmışdır. Bu teatrın əsas məqsədi tamaşaçını passiv izləyici rolundan çıxararaq, bədii prosesin aktiv iştirakçısına çevirmək olmuşdur. Onlar teatrın yalnız bir əyləncə vasitəsi olmadığını, həm də ictimai dəyişiklik üçün güclü bir alət olduğunu vurğulamışlar.
Living Theatre ilk tamaşalarından olan "Dr. Faustus Lights the Lights" (1951) ilə Bertolt Brecht-in epik teatr yanaşmasını eksperimentləşdirərək tamaşaçı ilə fərqli bir əlaqə yaratmağa çalışmışdır. Judith Malina bu tamaşanın Brecht-in ideyalarını geniş kütlələrə çatdırmaq üçün böyük bir fürsət olduğunu bildirmişdir.
Living Theatre ənənəvi teatr konvensiyalarını rədd edərək, daha sərbəst və interaktiv yanaşmalar tətbiq etmişdir. Onların məşhur tamaşalarından biri olan "The Connection" (1959) narkotik asılılıq və insanın psixoloji təbəqələri haqqında cəsarətli bir bəyanat olmuşdur. Tamaşada narkotik asılı gənclərin həyatına real və təhriksiz yanaşma göstərilmişdir. Həmçinin, tamaşaçılar narkotik istifadəsinin yaratdığı sosial problemləri daha yaxından hiss etməyə dəvət olunmuşdur.
"The Brig" (1963) tamaşası isə hərbi həbsxanadakı itaətkarlıq sistemini sərt şəkildə tənqid edirdi. Tamaşada sərt nizam-intizamın təsvirləri realistik şəkildə təqdim olunur və tamaşaçılar hər an özlərini sistemin bir hissəsi kimi hiss edirdilər. Tamaşa zamanı səhnədəki aktyorlar təkcə rollarını ifa etmirdilər, həm də tamaşaçıların emosiyalarını idarə edərək onları sistemin absurdluklarına reaksiya verməyə çağırırdılar.
Living Theatre həm də küçə teatrına xüsusi önəm vermiş və tamaşalarını qeyri-adi yerlərdə – parklar, həbsxanalar, fabriklər və ictimai meydanlarda həyata keçirmişdir. Məsələn, "Paradise Now" (1968) tamaşası tamamilə improvizasiya və tamaşaçı ilə interaktiv münasibət üzərində qurulmuşdu. Tamaşa boyu aktyorlar tamaşaçılardan fiziki iştirak etməyi, səhnəyə çıxmağı və tamaşanın bir hissəsi olmağı tələb edirdilər.
Living Theatre-in fəaliyyəti yalnız bədii deyil, həm də siyasi aspektləri ilə seçilmişdir. Onlar müharibə əleyhinə, insan hüquqları, sosial bərabərlik və azadlıq ideyalarını təbliğ etmişlər. Xüsusən də Vyetnam müharibəsi dövründə Living Theatre müharibəyə qarşı çıxmış və tamaşalarında antimilitarist mesajlar vermişdir.
"Antigone" əsərindəki adaptasiyaları ilə Living Theatre demokratiya və fərdi azadlıq məsələlərini araşdırmışdır. Bu tamaşa, xüsusən də 1960-cı illərdə ABŞ-da geniş yayılan vətəndaş hüquqları hərəkatlarına rəğbətlə baxırdı. Judith Malina özü bu tamaşanı insan hüquqları uğrunda mübarizənin rəmzi kimi təsvir edirdi.
Living Theatre-in təsiri təkcə ABŞ-la məhdudlaşmamışdır. Onlar Avropa, Latın Amerikası və Asiya ölkələrində turnelər təşkil etmiş, müxtəlif mədəniyyətlərdən ilham almış və öz tamaşalarını qlobal auditoriyaya təqdim etmişlər. Məsələn, 1970-ci illərdə Avropada göstərdikləri tamaşalar, xüsusilə İtaliyada yaşayan işçi siniflər arasında böyük təsir yaratmışdır. Həmçinin Polşa teatrının ustadı Jerzy Grotowski və onun Laboratoriya Teatrı bu qrupdan ciddi şəkildə təsirlənmişdir.
"The Legacy of Cain" turnesi zamanı Living Theatre-in sərhədləri aşaraq fərqli mədəniyyətlərlə dialoqa girməsi, tamaşaçıların aktiv iştirakını tələb edən yanaşmanı dünya səviyyəsinə qaldırmışdır.
Living Theatre-in fəaliyyəti həm təqdir edilmiş, həm də tənqid olunmuşdur. Onların radikal yanaşmaları bəzi tamaşaçıları və teatr tənqidçilərini narahat etmiş, lakin eyni zamanda, avanqard teatrın yeni standartlarını müəyyən etmişdir. Tamaşalarının bəzilərində yaradılan cəsarətli məzmun senzura ilə qarşılaşmış və bəzən hüquqi problemlər də yaratmışdır. Buna baxmayaraq, Judith Malina və Julian Beck-in rəhbərliyində Living Theatre XX əsr teatrının avanqard simvoluna çevrilmişdir.
Malina və Beck-in ölümündən sonra belə, Living Theatre-in təsiri davam etmişdir. 1990-cı illərdə onların ideyaları yeni nəsil teatr rejissorları və aktyorları üçün ilham mənbəyinə çevrilmişdir.
Living Theatre avanqard Amerika teatrının əsas sütunlarından biri kimi yadda qalmışdır. Onların sənət vasitəsilə dəyişiklik yaratmaq arzusu, radikal səhnə yanaşmaları və siyasi fəallığı, yalnız teatr tarixində deyil, həm də geniş mədəniyyət sferasında dərin iz buraxmışdır. Judith Malina və Julian Beck-in qurduğu bu teatr qrupu, bədii sərhədləri aşmaq və tamaşaçını dəyişiklik prosesinə cəlb etmək baxımından əvəzolunmaz bir rol oynamışdır. Onların mirası hələ də dünya teatr səhnəsində hiss olunmaqdadır.
Publisist.az saytı müəllifin subyektiv təxəyyülü fonunda cəmiyyətin aktual problemlərinə toxunur