ramadan
Ramazana son -
ovliya-celebi-osmanli-dovrunun-seyyahi-ve-medeniyyet-elcisi
Müəllif: Publisist.az /Tarix: 2024-12-29 /Oxunma Sayı: 131

Övliya Çələbi: Osmanlı Dövrünün Səyyahı və Mədəniyyət Elçisi

Övliya Çələbi, Osmanlı dövrünün ən tanınmış səyyahlarından biri olmaqla yanaşı, mədəniyyət və tarix sahəsində əvəzolunmaz bir irs qoymuş şəxsiyyətdir. Onun adı həm Osmanlı mədəniyyəti, həm də dünya coğrafiyası və ədəbiyyatı üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Çələbinin "Seyahatname" adlı əsəri, təkcə dövrünün coğrafi və mədəni mənzərəsini təqdim etmir, həm də xalqların həyat tərzlərini, dillərini və ənənələrini təsvir edir.

Övliya Çələbi 1611-ci ildə İstanbulda dünyaya gəlmişdir. Onun ailəsi Osmanlı sarayı ilə yaxın əlaqələrə malik olub. Atası Dərviş Mehmed Zilli, sarayın zərgəri olaraq tanınmışdır. Uşaqlıqdan geniş təhsil alan Çələbi ərəb, fars və osmanlı dillərində sərbəst idi, bu da ona səfərləri zamanı daha dərin müşahidələr aparmağa imkan yaratmışdır. Təhsil və mədəniyyətə marağı onun intellektual inkişafında mühüm rol oynamışdır.

1630-cu illərdə səyahətlərinə başlayan Övliya Çələbi, ilk olaraq İstanbulun müxtəlif məhəllələrini tədqiq etmiş, sonra isə Anadolu və Balkanlara üz tutmuşdur. Səfərlərində təkcə coğrafi xüsusiyyətləri deyil, həm də insanları, onların adət-ənənələrini və gündəlik həyatını öyrənmişdir. Bu müşahidələr əsasında dövrünün siyasi və sosial mənzərəsini qələmə almışdır.

Övliya Çələbinin səyahətləri çox geniş coğrafiyanı əhatə etmişdir. O, Osmanlı sərhədlərini aşaraq, Avropa ölkələrinə, Şimali Afrikaya və Orta Şərqə səfər etmişdir. Misir və Şimali Afrikada yerli mədəniyyət və idarəetmə sistemlərini incələmiş, Hicaz səfəri zamanı isə Məkkə və Mədinənin dini həyatını təsvir etmişdir. Onun Avropaya etdiyi səfərlər, xüsusilə Vyana və Macarıstan haqqında yazıları, Osmanlı ilə Avropa mədəniyyətləri arasındakı fərqləri və oxşarlıqları göstərir.

"Seyahatname" əsəri, 10 cilddən ibarət olmaqla, yalnız səyahət qeydlərini deyil, həm də dövrün şəhərlərinin memarlıq xüsusiyyətlərini, ticarət yollarını və iqtisadi vəziyyətini təsvir edir. Çələbinin qeydləri, xüsusilə Şərqi Anadolu və Qafqaz bölgələrində yaşayan xalqların mədəniyyətləri haqqında qiymətli məlumatlar ehtiva edir. O, yerli əfsanələr, musiqi və rəqslər haqqında da yazaraq, zəngin mədəni irsi gələcək nəsillər üçün qoruyub saxlamışdır.

Övliya Çələbi müşahidələrini yumoristik bir üslubla təqdim etmişdir. Onun əsərlərindəki incə zarafatlar və tənqidlər oxucuların marağını daha da artırır. Məsələn, yerli idarəetmə sistemləri və bəzi rəsmilərin davranışları haqqında yazdıqları həm güldürür, həm də düşündürür. Bu yanaşma, onun əsərlərini təkcə tarixi sənəd kimi deyil, eyni zamanda ədəbi baxımdan da dəyərli edir.

Övliya Çələbinin həyatında ən böyük irs kimi qalan "Seyahatname", mədəniyyətlərarası dialoqun əhəmiyyətini nümayiş etdirir. O, müşahidələri ilə xalqlar arasında körpü qurmuş, müxtəlif mədəniyyətlərə işıq tutmuşdur. Onun topladığı məlumatlar, müasir dövrdə tarixi, coğrafi və etnoqrafik araşdırmalar üçün əsaslı bir mənbədir.

Övliya Çələbinin irsi insanlığa dəyərli bir mədəni sərvət bəxş etmişdir. Onun əsərləri və həyatı, səyahətin yalnız bir coğrafi fəaliyyət olmadığını, həm də insanları və mədəniyyətləri daha yaxından tanımaq üçün bir vasitə olduğunu sübut edir. "Seyahatname" gələcək nəsillər üçün əvəzedilməz bir xəzinədir və onun adı dünya mədəniyyət tarixində həmişə yadda qalacaqdır.

Paylaş:

  1. Publisist.az saytı müəllifin subyektiv təxəyyülü fonunda cəmiyyətin aktual problemlərinə toxunur