Bulanık mantık ne demek ve neden önemli?

  Öncelikle bu yazıda bulanık mantık kavramının en temel açıklamasını yapacağımı belirtmek isterim. Hem siz okuyucuları terimlerle sıkmamak adına hemde anlaşılır bir şekilde bulanık mantık kavramını kabaca anlatmaya çalışacağım. Bulanık Mantık dediğimizde akla gelen ilk isim hiç kuşkusuz Lütfi Aliasker Zadeh’dir. İlk kez bu kavramı 1965 yılında yayınladığı makalede dile getiren Lütfizadeh daha sonralar bu konuda birçok makale yayınladı.

Günümüzde ihtiyaçlara çözüm üretebilmek için birçok matematiksel model oluşturulmuştur. Bu modeller kesin sınırları olan ve rahatlıkla uygulanabilen çeşitli yöntemlerden oluşmaktadır. Fakat gerçek yaşam birçok belirsizliği içinde barındıran karmaşık bir yapı olduğundan kesin matematiksel modellerle açıklanabilmesi mümkün değildir. Lütfizadeh’de makalesinde gerçek dünya sorunları ne kadar derinlemesine incelenirse çözümün bir o kadar bulanık hale geleceğini ifade etmiştir. Bulanık mantık kavramı ilk ortaya atıldığı zamanlar Batı dünyasında kuşkuyla karşılandı. Ancak 1970li yıllarda Japonya’da bulanık mantık kullanılarak birçok teknolojik aletin geliştirilmesi bu algıyı pozitif yönde değiştirdi. Peki nedir bu bulanık mantık? Hepimizinde bildiği gibi günümüz problemlerin çözümünde sık sık matematiksel modeller kullanırız. Örneğin bir sensörlü lambayı düşünelim. Kızılötesi işınlar yayarak etraftaki sıcaklık farkına göre lamba ya aktif hale gelir yada pasif durumda kalır. Aktif hale gelmesi durumuna 1 ve pasif halde kaldığı durumada 0 değeri verelim. Lambanın 2 durumu vardır. Ya 0 yani pasif halde kalacaktır. Yada 1 yani aktif hale geçecektir. Demek ki sensörlü lamba için 0-1 klasik mantık işlevini kullana biliriz. Ancak gelin lambayı dahada geliştirmeye çalışalım. Lambaya yakınlaştıkça ışığınında artmasını, uzaklaştıkçada ışığının azalması ve sönmesini isteyelim.. İşte bu zaman problem karmaşık bir hal alıyor ve 0-1 komutu ile bu problemi çözmemiz mümkün değildir. Klasik Aristo mantığından farklı olarak bulanık mantık da sadece 0 ve 1 değeri değil aynı zamanda 0 ve 1 arasında değerleri kullanırız. Yani kesin olan az,çok,doğru,yanlış,iyi,kötü v.s gibi dilsel ifadeler yerine en iyi, orta iyi, çok iyi, çok kötü, biraz kötü gibi aralık ifadelerde kullanırız. Ve 0-1 arasında olan 0.25, 0.50, 0.75, 0,90 gibi değerler atarız. Bunu bir örnekle açıklayalım. Örneğin bir odanın sıcaklığını sesli şekilde belirten bir robot yapmaya çalışalım. Bunu klasik mantık teorisi ile yaptığımızda odanın sıcaklığının 25 derece altı olduğu durumlar için 0 ve 25 derece üstü durumlar için 1 değerini atarız ve programlamayı o şekilde yaparız. Odanın sıcaklığı robot tarafından ya soğuk yada sıcak olarak algılanacaktır. Ancak gerçekte odanın sıcaklığını biz sadece soğuk ve sıcak olarak nitelendirmeyiz. Daha açıklayıcı olsun diye biraz soğuk, çok soğuk, çok sıcak v.s gibi ifadelerde kullanırız. Robotumuzu bu noktada klasik mantık yerine bulanık mantıkla programladığımızda robotumuz sadece sıcak ve soğuk değil aynı zamanda diğer aralık ifadeleride kullana bilecektir. Odanın sıcaklığının 5 derecenin altındaki durumlar için 0, 5-10 derece için 0.25, 10-15 derece için 0.50, 15-20 derece için 0.75, 20-25 derece için 0,90 ve 25 derece üzerindeki durumlarda 1 değeri ile programlarız ve robot net bir şekilde derece farkına göre ifadeleri değiştirerek belirtir. Sensörlü lamba örneğimize dönecek olursak lambaya yaklaştıkça ışığınında artmasını istiyorsak lambadan çıkan kızılötesi ışınlarını mesafe ile doğru orantılı bir şekilde bulanık mantık kullanarak ayarlarız. Günümüzde çamaşır ve bulaşık makineleri, kamera ve fotoğraf makineleri, mikrodalga fırınlar, klimalar, buz dolapları ve  hayatımıza kolaylık getiren birçok alet bulanık mantık prensipi ile çalışmaktadır. Hayatımıza bu kolaylıkların getirilmesine öncü olan Lütfi Aliasker Zadeh 6 Eylül 2017 yılında ABD’de Kaliforniya eyaletinde hayata gözlerini yummuştur. Ölümünden önce vasiyet olarak “Beni vatanım Bakü’de gömün” demiştir. Ve Lütfi Aliasker Zadeh Azerbaycan’ın Ulusal Şeref Mezarlığında defin edilmiştir. Saygıyla anıyoruz.