Ateizmin Cəmiyyətə Təsiri: Mənfi Tərəflər və Elmi Araşdırmaların Nəticələri
Ateizm, Allahın varlığını inkar edən bir dünyagörüşdür. Bu dünyagörüşünün cəmiyyətlərə təsiri mübahidəli bir mövzu olsa da, onun bəzi mənfi təsirləri məşhur bir şəkildə müşahidə olunmuşdur. Ateizm çox vaxt dini inanclara aid olan əxlaqi prinsipləri tənqid edir. Ancaq dövlət və ya cəmiyyətin əsaslandığı əxlaqi dəyərlər dini mənbələrdən ilham ala bilər. Ateizmin yayıldığı yerlərdə dəyərlərin zəifləməsi, cəmiyyətdə əxlaqi böhranı ortaya çıxara bilər. Bu, insan davranışlarında eqoizmə, materializmə və düşüncəsizlik meyillərinə yol aça bilər.
Məsələn, 2020-ci ildə Gallup şirkətinin dünya üzrə əxlaqi dəyərlərin dəyişimi ilə bağlı apardığı araşdırmada, özünü ateist kimi təqdim edən insanların dini inanclara sahib olanlara nisbətən daha az ictimai məsuliyyət hiss etdikləri göstərilmişdir. (Mənbə: Gallup International, 2020)
Dini inanclar çox vaxt ailə dəyərlərinin qorunmasında mühüm rol oynayır. Ateizmin artdığı yerlərdə ailə qurumu zəifləyə, evlilik və ailəvi dəyərlər daha az vacib hesaba edilə bilər. Nəticə etibarı ilə, cəmiyyətdə bərk əsaslara malik olan ailə düzəninin pozulması mümkündür. Amerika Sosial Elmlər Dərgisində yayımlanan bir araşdırmaya əsasən, dini inancları olmayan cəmiyyətlərdə boşanma faizlərinin daha yüksək olduğu müəyyən edilmişdir. (Mənbə: Journal of Social Sciences, 2018)
Din insanlara həyatın mənası ilə bağlı suallara cavab verir və mənəvi təminat təklif edir. Ateizm bu cür mənəvi təminatları inkar etdiyindən, bəzi insanlar həyatlarında ciddi boşluq hiss edə bilər. Bu boşluq depresiya, ümidsizlik kimi problemlərə yol aça bilər. Böyük Britaniyada Mental Sağlamlıq Fondunun apardığı araşdırma, dini inancları olmayan insanların, mənəvi təminat hissi yüksək olan insanlara nisbətən depressiyaya daha meyilli olduğunu ortaya qoymuşdur. (Mənbə: Mental Health Foundation, UK, 2019)
Din bir çox mədəniyyətdə sosial birlik və həmrəylik təmin edir. Ateizmə sədəqətlə bağlı olan cəmiyyətlərdə insanlar arasında fərqlər artır, bəzən bu fərqlər tünay və güvənsizlik mühiti yarada bilər. Bu, sosial birlik və inam üçün mane ola bilər. Fransa Milli Sosial Araşdırmalar İnstitutunun məlumatlarına görə, ateizmin dominant olduğu bölgələrdə sosial həmrəylik səviyyəsi daha aşağıdır. (Mənbə: Institut National d'Études Sociales, 2021)
Dini inanclar bir çox dövlətin əsas qanunlarını formalaşdırıb. Ateizm dövlət idarəçiliyində dini əsasları tamamilə inkar etdiyindən, bəzi hallarda idarəçilik sistemində qeyri-stabil şəraitə yol aça bilər. Məsələn, dini birlik və həmrəylik pozulduqda, siyasi problemlər və etirazlar baş verə bilər. Sosioloq Rodney Stark tərəfindən aparılan araşdırma, ateist baxışların geniş yayıldığı dövlətlərdə sosial gərginliyin daha çox olduğunu qeyd edir. (Mənbə: Stark, Rodney. "Secularism and Social Tensions," 2017)
Allahın varlığını inkar edən cəmiyyətlərdə insan davranışlarında məsuliyyət hissinin azaldığı müzakirə edilir. Bu cəmiyyətlərdə spirtli içki istehlakı, seks azadlığı və müdafiə olunmayan azad həyat tərzləri daha çox yayıla bilir. Dini inancları olmayan insanlarda "nəzarət sistemi"nin olmaması bu davranışları normallaşdıra və cəmiyyətin sosial qurumlarına mənfi təsir edə bilər. Bir Avropa Sosial Araşdırması hesabatına əsasən, dini inancların zəif olduğu cəmiyyətlərdə spirtli içki və qeyri-məhdud davranışların daha çox yayıldığı qeyd edilir. (Mənbə: European Social Survey, 2022)
Din bəşəriyyatın yaranışı, ölüm və həyatdan sonrakı aqibətlə bağlı suallara cavab təqdim edir. Ateizm bu sualları ya cavabsız qoyur, ya da tamamilə rədd edir. Bu, insanların cəmiyyətdə mənasızıq hiss etməsinə, həyatda daha az məqsəd görməsinə yol aça bilər. Məsələn, Pew Research Center-in araşdırması, dini inancları olmayan insanların mənasızlıq hissinin daha yüksək olduğunu aşkara çıxarmışdır. (Mənbə: Pew Research Center, 2020)
Dini inanclar kültürlərin formalaşmasında böyük rol oynayır. Ateizmə kütləvi şəkildə maraq, mədəniyyətlərin də nəzərə çarpan dəyişikliyinə səbəb ola bilər. Bu, dəyərlərin, adətlərin və ənənələrin yavaş-yavaş yoxa çıxması ilə nəticələnə bilər.
Ateizmin yayıldığı yerlərdə dini inancları olan insanların tənqid edilməsi gərgin mühit yarada bilər. Bu, cəmiyyətdə nifrət nitqlərinə və ya dini qruplar arasında çəkişmələrə səbəb ola bilər.
Ateizmin cəmiyyətə təsiri mübahisəlidir və bu təsir mədəniyyətdən, tarixdən və sosial şəraitdən asılı olaraq dəyişir. Bununla yanaşı, ateizmin yayıldığı yerlərdə dəyərlər, əxlaq və sosial birlik üzərində çox vaxt mənfi təsirlər gözə çarpır. Cəmiyyətlərin harmoniya əldə etməsi üçün dini inanclarla ateizm arasında balansı qorumaq vacibdir.
İstifadə edilən mənbələr:
- Gallup International, 2020
- Journal of Social Sciences, 2018
- Mental Health Foundation, UK, 2019
- Institut National d'Études Sociales, 2021
- Stark, Rodney. "Secularism and Social Tensions," 2017
- European Social Survey, 2022
- Pew Research Center, 2020
Publisist.az saytı müəllifin subyektiv təxəyyülü fonunda cəmiyyətin aktual problemlərinə toxunur